Natura 2000 czy buldożery?

Co powinniśmy zostawić następnym pokoleniom – kolejne osiedle czy nietkniętą otulinę Parku? - pyta w swoim artykule Paulina Kosteczka zaniepokojona planami budowy kolejnych osiedli w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów chronionych. Warto zapoznać się z najważniejszymi faktami dotyczącymi programu Natura 2000, który powstał po to, by chronić najcenniejsze walory przyrodnicze w Europie. Artykuł dedykujemy szczególnie samorządowcom i deweloperom z Puszczykowa i Mosiny, którzy ochronę przyrody mają często w bardzo głębokim poważaniu. 

Natura 2000 czy buldożery?

Paulina Kosteczka*

W związku z ostatnimi planami zagospodarowania terenów graniczących z Wielkopolskim Parkiem Narodowym postanowiłam przyjrzeć się negatywnym konsekwencjom, które wystąpić mogą na obszarach chronionych. 

Tereny należące do WPN leżą w obszarze ochrony Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Sieć ta nakłada szereg obostrzeń na organy odpowiedzialne za ich utrzymywanie. 

Nie tylko bociany liczą na łakomy kąsek
na terenach graniczących z WPN.
Fot. P. Kosteczka

Program ochrony NATURA 2000 wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony tzw. SOO czyli tzw. obszarów siedliskowych oraz obszarów specjalnej ochrony (OSO) czyli tzw. obszarów ptasich. Wyznaczenie odbywa się na podstawie tzw. dyrektywy ptasiej oraz dyrektywy siedliskowej czyli ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny. Aby przystąpić do programu należy wykazać, że na terenie obszarów wyznaczonych do sieci NATURA 2000 znajdują się siedliska przyrodnicze wymienione w dyrektywach. Każdy obszar NATURA 2000 podlega ochronie, która polega m.in. na wdrażaniu działań ochronnych, czy zachowaniu niezbędnych powierzchni wymaganej przez gatunki zwierząt do utrzymania wielkości populacji. Każda inwestycja, która może zakłócić równowagę ekologiczną na obszarach chronionych powinna więc być rozpatrywana dokładnie i szczegółowo. 

Za nadzór nad obszarem Natura 2000 odpowiedzialna jest dyrekcja Parków Narodowych (jeśli w ich granicach znajduje się obszar chroniony NATURA 2000) oraz Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (jeśli teren obszaru chronionego wykracza poza Park Narodowy). Zarządzanie obszarami chronionymi oparte jest głównie na planach zadań ochronnych i planach ochrony. W kontekście zabudowy terenów graniczących z WPN wybrane zagadnienia ochrony dotyczą: 

• zapewnieniu kierunków i zasad rozwoju gmin położonych na terenie obszarów NATURA 2000 uwzględniającego konieczność ochrony przyrody, 
• identyfikacji i analizie zagrożeń oraz konfliktów pomiędzy celami ochrony obszaru NATURA 2000 a rozwojem gospodarczym danego regionu. 

W tym miejscu należy nadmienić, iż ochrona obszarów nie wyklucza gospodarczego wykorzystania pod warunkiem jednak, że każde planowane przedsięwzięcie, które może w istotny sposób oddziaływać na gatunki musi podlegać ocenie. 

Co zatem zagraża siedliskom zwierząt i ostojom ptaków występującym na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego w związku z planowanymi inwestycjami? 

Przede wszystkim należy podkreślić, iż mamy do czynienia z potencjalnie dwoma inwestycjami – w Krosinku oraz przy Szosie Poznańskiej w Mosinie. Tereny obu przedsięwzięć znajdują się niebezpiecznie blisko obszaru chronionego NATURA 2000. Jeśli dojdzie do realizacji obu przedsięwzięć mowa będzie o oddziaływaniach skumulowanych mających wpływ na obszar chroniony. 

Czy taki sielski widok znać będziemy
jedynie z obrazka? Fot. P. Kosteczka

Planowana zabudowa w Krosinku – w odległości zaledwie około 500m od granicy Parku sprawi, że obszar będący naturalnym przedłużeniem siedlisk zmieni się diametralnie. W prognozie oddziaływania na środowisko do projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w Krosinku nie znalazłam niestety informacji o tzw. oddziaływaniach skumulowanych. W momencie przeprowadzania oceny należy uwzględnić oddziaływania, które wynikają z połączonego działania kilku inwestycji. Ocena powinna opierać się na najbardziej dostępnych w danym momencie danych. Możliwość wystąpienia oddziaływań skumulowanych powinien zostać uwzględniony w dokumentacji. Tutaj niestety nie znajduję go. 

W dokumentacji czytamy, że na terenie ochronnym występuje 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi, w okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej kani czarnej i kani rudej. Co to w praktyce oznacza? Otóż przykładowo strata zaledwie 1% populacji znajdującym się w kluczowym obszarze może stanowić znaczące zagrożenie. Jeśli inwestor przystąpi do prac podczas okresu lęgowego – co wiąże się ze znaczną emisją hałasu - może być oddziaływaniem znacząco wpływającym na wielkość populacji. Z kolei Ostoja Rogalińska jest jedną z najważniejszych w Polsce ostoi rybitwy czarnej i dzięcioła średniego. Stwierdza się ponad 50 gatunków roślin chronionych prawem a także 180 gatunków figurujących na regionalnej czerwonej liście roślin zagrożonych. Wszystkich gatunków nie będę wymieniać. Jest o co walczyć… 

W kontekście występowania tak wielu gatunków chronionych należy zadać pytanie czy planowane inwestycje mogą zaburzyć równowagę, rozmieszczenie i zagęszczenie kluczowych gatunków, czy mogą one pośrednio zredukować obszar występowania kluczowych siedlisk, naruszyć równowagę pomiędzy kluczowymi gatunkami, zmniejszyć zróżnicowanie obszaru? Otóż plany zagospodarowania terenów graniczących z Wielkopolskim Parkiem Narodowym przyczynić się mogą do pogorszenia możliwości rozmnażania gatunków chronionych oraz ich rozprzestrzeniania się. Dojść może więc do pogorszenia funkcji życiowych. Dalsze konsekwencje to pogorszenie użyteczności siedlisk, pogorszenie funkcji ekosystemów oraz zubożenie a nawet częściowy zanik różnorodności krajobrazowej. Wiele gatunków zajmuje kilka siedlisk, ich granica występowania jest płynna, niekoniecznie zbieżna z granicą wyrysowaną ludzką ręką. Co ważne, aby zachować równowagę dla takich gatunków konieczne jest zachowanie dotychczasowej równowagi terenów, które ochroną sieci NATURA 2000 objęte nie są. Zachwianie tą równowagą może stać się działaniem potencjalnie negatywnie oddziałujące na wiele gatunków. Zmiana i przekształcenie terenu z łąk na teren zurbanizowany będzie mieć bezpośredni skutek w postaci ograniczenia łowisk dla ptaków a także stanie się barierą dla swobodnej migracji zwierząt. Urządzenia melioracji wodnej planowanej na cieku Olszynka zaburzyć mogą równowagę hydrologiczną na tym obszarze lub w dalszym jego odcinku.

Natura 2000 to program chroniący najcenniejsze
przyrodniczo miejsca w Europie. Powinniśmy być dumni,
że nasza okolica została nim objęta. Fot. P. Kosteczka

Kolejnym problemem, który wystąpi to zwiększona aktywność ludzi w obrębie obszaru chronionego. Nie trzeba wspominać, że obniży to komfort siedlisk i wprowadzi dodatkowy stres. Kolejne sytuacje są łatwe do przewidzenia: zwiększenie śmiertelności na skutek kolizji zwierząt z pojazdami. Nowe drogi to również zimowe ich utrzymanie powodujące zasolenie gleby i zmianę jej składu. Urządzanie nowego osiedla to również ryzyko wprowadzenia obcych gatunków roślin. Jeśli będą to gatunki inwazyjne, mogą one wyprzeć gatunki rodzime, które są najwartościowsze w uprawach leśnych.

Zdumiewa więc fakt, że prognoza oddziaływania na środowisko przygotowana dla planu zagospodarowania przestrzennego w Krosinku nie zakłada powstania czynników wpływających negatywnie na cele i ochronę obszarów NATURA 2000. 

Zaś inwestor zainteresowany budową obiektów przy Szosie Poznańskiej wystąpił do RDOŚ oraz Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu o wyrażenie opinii w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla planowanego przedsięwzięcia… 

Zakładając kruchość i wrażliwość ekosystemu leśnego i jego ograniczoną zdolność przystosowawczą do zmieniających się warunków istnieje ryzyko, że każda kolejna inwestycja będzie niosła za sobą coraz bardziej nieprzewidywalne skutki. Tereny graniczące z Parkiem dotychczas zajmowane przez grunty orne bądź łąki stają się coraz bardziej łakomymi kęskami dla potencjalnych inwestorów i niestety nawet najbardziej zaawansowane formy ochrony terenów znajdujących się w Sieci Ekologicznej NATURA 2000 nie dadzą gwarancji dalszego zrównoważonego rozwoju gatunków chronionych. Wielka machina się rozkręca… czy jesteśmy w stanie ją zatrzymać?

*Paulina Kosteczka - mieszkanka Poznania, miłośniczka Puszczykowa i Wielkopolskiego Parku Narodowego, stała współpracowniczka Zielonego Puszczykowa. 

O mosińskich inwestycjach, do których odnosi się powyższy tekst, można przeczytać w naszych wcześniejszych tekstach autorstwa Stefana Thiele:

• Dominanta urbanistyczna w Krosinku
• Deweloperzy w natarciu