Miasto-ogród czy miasto-potwór?

Z konieczności dużo piszemy na blogu o konfliktach i problemach Puszczykowa, sprzeciwiamy się kolejnym niekorzystnym decyzjom i planom. Warto jednak czasem przypomnieć, że mamy także spójną pozytywną wizję rozwoju Puszczykowa. Już we wrześniu została ona dość przedstawiona w "Kurierze Puszczykowskim" wraz z zaproszeniem do dyskusji i przedstawienia wizji odmiennych. Jak dotychczas poza osobami myślącymi podobnie do środowiska (choćby historyk Maciej Krzyżański) Stowarzyszenia Przyjaciół Puszczykowa, naszego bloga i Stowarzyszenia Ochrony Krajobrazu i Tradycyjnego Charakteru Puszczykowa i Mosiny nikt się nie odezwał. Owszem, pojawiło się kilka tekstów pełnych epitetów i insynuacji, ale na spójną prezentację innego punktu widzenia nie zdobył się nikt. Przypominamy jeden z wrześniowych tekstów i zachęcamy do przedstawienia odmiennych punktów widzenia. Wbrew tym, którzy nazywają nas Mormonami, jesteśmy bardzo otwarci na dyskusję i racjonalne argumenty.

Miasto-ogród czy miasto-potwór?

Marcin Muth*

W ostatnim [sierpniowym] numerze „Kuriera Puszczykowskiego“ Zbigniew Cichocki słusznie zauważył, że większość konfliktów wokół nowych puszczykowskich inwestycji wynika z braku jasnej i spójnej wizji rozwoju miasta, która jednocześnie byłaby konsekwentnie realizowana. Mieszkańcy biorą sprawy w swoje ręce, gdy zagrożone jest ich najbliższe otoczenie, ponieważ nie wierzą w skuteczność działania radnych i urzędników lub też nie do końca wiedzą, jak widzą oni przyszłość miasta i jaki stosunek mają do konkretnych inwestycji. Wątpliwości mieszkańców może rozwiać tylko otwarta i uczciwa dyskusja o przyszłości Puszczykowa, w której odpowiemy sobie na pytanie jakiego miasta chcemy?

Odnowiona "Rusałka" przypomina lata świetności
Puszczykowa. Fot. W. Kowaliński

Odpowiedzmy sobie, która wizja nam dziś bardziej odpowiada.

Czy ta pierwotna autorstwa założycieli Puszczykowa kryjąca się pod sformułowaniem miasto-ogród? Willowe osiedle powstało w środku lasu według ambitnego planu zakładającego symbiozę przyrody, gospodarstw rolniczych, podmiejskich rezydencji oraz przemysłu turystycznego. Ten plan był realizowany konsekwentnie aż do wybuchu II wojny światowej, dzięki czemu na łąkach i polanach nadwiarciańskich powstała oryginalna siatka ulic wypełniona zadbanymi posesjami z bardziej lub mniej udanymi willami i pięknymi ogrodami. Pomiędzy nimi swobodnie rosły sady owocowe i  rozciągały pola uprawne. Miejscowość, która wtedy powstała jest ledwie jednym z  kilku przykładów zastosowania śmiałej idei miasta-ogrodu na ziemiach polskich i jedynym, które nie powstało od zera, ale płynnie wpisało się we wcześniejszą osadę letniskowo-rolniczą.

A może jednak wolimy wizję powojennych zarządców, którzy traktowali Puszczykowo jak sierotę po znienawidzonej burżuazji i robili wiele, aby raz na zawsze zatrzeć ślady po tym „wielkopańskim“ kaprysie. Wille zostały zaludnione ponad swoją wytrzymałość,  co stopniowo doprowadziło do ich ruiny, a ogrody zostały po prostu rozdeptane lub rozparcelowane. Pomnikiem tej niezbyt łaskawej dla miasta epoki jest absurdalnie usytuowany i zbudowany wbrew przepisom szpital, czy byle jakie bloki i pawilony postawione w samym centrum. Warto nadmienić, że przez cały ten okres nie zrealizowano w rozrastającym się mieście podstawowych inwestycji infrastrukturalnych: wodociągu, gazociągu i kanalizacji. Jeśli pierwsza wizja kryła się pod hasłem miasto-ogród, to drugą można nazwać miasto-potwór.

Po 1989 roku mieszkańcy znowu dostali szansę wzięcia spraw w swoje ręce. Kolejne reformy samorządowe dawały lokalnym władzom wybieranym przez mieszkańców coraz więcej swobody. Jednocześnie rozwijała się prywatna przedsiębiorczość, dzięki której coraz więcej ludzi zapragnęło postawić sobie willę pod miastem lub warsztat czy biurowiec w ogródku. W tej nowej do dziś trwającej epoce każdy z nas może sam wybrać, za którą wizją się opowiada – za pierwotną wizją założycieli, czyli miastem-ogrodem, czy za wizją modernizatorów i ulepszaczy, czyli miastem-potworem?

Może to dziwne, ale miasto-potwór ma całkiem sporo zwolenników. W pierwszym rzędzie należy tu wymienić deweloperów, którzy postawili gęsto zabudowany rynek z dominującym nad nim apartamentowco-marketem i starają się o pozwolenie na budowę kolejnego marketu w miejscu przedwojennej willi. W drugim rzędzie, niestety, trzeba wymienić urzędników i polityków różnych szczebli, którzy pozwalają, a czasem wręcz inicjują inwestycje, które bezpowrotnie zniszczą resztki prawdziwego Puszczykowa, zamieniając je w przylepione do lokalnej autostrady „byle co“. W trzecim rzędzie należy spojrzeć na siebie i zapytać wprost – czy ja też sam nie przykładam ręki do zbudowania miasta-potwora?

Jeśli bowiem przyjmiemy, a nie widzę powodów, żeby nie przyjmować, za uzasadnioną tezę, iż Puszczykowo jest unikatowym założeniem urbanistycznym, które należy chronić i przystosowywać do nowych czasów z szacunkiem dla jego zabytkowej architektury i otaczającej przyrody, to musimy zdać sobie sprawę, że każdy mieszkaniec ma prawo nie tylko czerpać z zamieszkania tutaj profity, ale ma też wobec tego miejsca zobowiązania. Jeśli chcemy, żeby to miejsce zachowało charakter miasta-ogrodu musimy jasno określić, co w mieście-ogrodzie ma prawo funkcjonwać, a co nie. Jakie funkcje miasta rozwijać, a jakie ograniczać.

"Jadwinówka" nie miała tyle szczęścia, ale nadal można
doszukać się śladów dawnego piękna. Fot. W Kowaliński

Z pierwotnych funkcji Puszczykowa wykreślić możemy jedną związaną z produkcją rolną. Puszczykowskie sady i pola zostały bezpowrotnie zabudowane i nie ma nad tym co debatować. Wszystkie pozostałe funkcje nie tracą jednak na aktualności. Funkcje: rezydencjonalna czy po prostu mieszkalna, rekreacyjno-sportowa i turystyczna dadzą się spokojnie pogodzić i po dołączeniu do nich funkcji kulturalnej mogą stanowić solidny fundament rozwoju miasta. Wiele działań z ostatnich dwudziestu lat świetnie się w to wpisuje (zakup Zakola Warty, przystań kajakowa, nowe hotele, obiekty sportowe i rekreacyjne, restauracje, renowacja starych willi, rewitalizacja ogrodów), ale nadal nie jest to dominujący kierunek w rozwoju miasta, a niektóre inwestycje prywatne i miejskie są dla niego śmiertelnym zagrożeniem.

Na pewno nie można pozwalać na takie potworki architektoniczne jak nowy rynek z kamieniczkami. Oczywiście już go nie zburzymy, ale nie możemy pozowlić, aby obok powstawały podobne bzdury na zasadzie dobrego sąsiedztwa. Może chociaż możemy uporządkować szyldy, dopasowując je do kolorystyki i faktury fasad budynków? Może możemy zrezygnować ze słów typu „designernia“? Może też wreszcie udałoby się to wszystko obsadzić gęsto drzewami, żeby się nie rzucało w oczy? Warto o tym pomyśleć.

Kolejna sprawa to inwestycje komunikacyjne. Bez sprawnej komunikacji publicznej nie uda się utrzymać miasta-ogrodu. Nie przypadkiem ta miejscowość powstała przy linii kolejowej. Trzeba inwestować w autobusy, szynobusy, a w samym mieście budować drogi w taki sposób, aby więcej miejsca było dla pieszych i rowerzystów, a nie dla samochodów. W tej chwili mamy kuriozalną sytuację, gdzie piesi i rowery muszą się zmieścić na wąskim paseczku chodnika, a wielkie landary podjeżdżają pod same drzwi Biedronki na rynku (który w większości miast jest przestrzenią  przeznaczoną raczej dla pieszych). Najważniejsze jest jednak zablokowanie dwupasmowego wariantu rozbudowy drogi krajowej 430, bo jeśli ona powstanie to nie tylko obecne Puszczykowo ale i WPN stracą rację bytu.

Miasto-ogród to przyjemne miejsce do życia, ale też zobowiązanie. Jak się chce w nim mieszkać, trzeba przemyśleć swój stosunek do ekologii, komunikacji i nawet stylu robienia zakupów. Pytanie, czy my jako mieszkańcy  oraz radni i burmistrz jako nasza demokratycznie wybrana władza, jesteśmy gotowi rozwijać ideę naszych dziadków i pradziadków, czy wolimy to zniszczyć, żeby mieć więcej marketów i wygodną autostradę z Poznania do Mosiny?

*Marcin Muth - redaktor bloga Zielone Puszczykowo, współpracownik "Kuriera Puszczykowskiego", w którym ukazał się powyższy tekst.