Spacer po puszczykowskich cmentarzach

Jeden z lepiej zachowanych
nagrobków na zniszczonym  cmentarzu
ewangelickim. Fot. M. Krzyżański

Maciej Krzyżański*

Dzisiaj 1 listopada – Dzień Wszystkich Świętych – uroczysty dzień, w którym odwiedzamy groby naszych bliskich. Puszczykowski cmentarz jest wyjątkowy. Położony na lekkim wzgórzu, zwanym przez Niemców wzgórzem Ludwika. Został założony w okresie międzywojennym. Sąsiadował od samego początku z cmentarzem ewangelickim. Dzisiaj druga nekropolia jest zniszczona i niezadbana (mimo obietnic wiceburmistrza cmentarz ewangelicki nie został należycie uprzątnięty). Zaczął podupadać wraz z wyjazdem puszczykowskich Niemców, którzy zostali wysiedleni z Puszczykowa w 1945 roku.

Puszczykowo jako najsłynniejsza miejscowość letniskowa i leśna Wielkopolski, była zamieszkana przez artystów, polityków, społeczników, przedsiębiorców oraz przez masę dobrych ludzi. Wiele osób dzisiaj leżących na cmentarzu wniosło wkład w budowę naszej pięknej zielonej miejscowości. Chciałbym przedstawić kilka sylwetek osób spoczywających na Puszczykowskiej nekropolii. 

Pierwszą parą wybitnych obywateli Puszczykowa są Władysław i Aniela Tomaszewscy. Władysław Tomaszewski spoczywa na innym cmentarzu, lecz został upamiętniony na grobie żony, niestety ze złą datą śmierci. Urodził się 27 czerwca 1865 roku w Chełmnie na Pomorzu. W roku 1885 przeprowadził się do Poznania, gdzie zaczął pracę w Banku Włościańskim. W roku 1888 roku rozpoczął pracę w Banku Związku Spółek Zarobkowych, „najpoważniejszej w zaborze pruskim instytucji bankowej”. Przez lata kontynuował w tej instytucji karierę, która doprowadziła go do posady wicedyrektora w roku 1908 oraz dyrektora w roku 1911. Zasiadał w najwyższych władzach spółki zarządzającej Teatrem Polskim w Poznaniu. Interesował się muzyką, literaturą, sztuką, teatrem i numizmatyką. „Zgromadził cenny zbiór obrazów, rozproszonych w czasie II wojny światowej”. Zmarł w Poznaniu dnia 10 września 1914 roku. Władysław Tomaszewski był pionierem zabudowy willowej w Puszczykówku. Swój dom postawił w najbardziej malowniczej części osady, położonej niedaleko skarpy nadwarciańskiej. Dzięki niemu rozpoczęła się przemiana wsi Puszczykówko w piękną miejscowość letniskową. 

Fot. M. Krzyżański

Po śmierci Władysława Tomaszewskiego zaczęły się problemy finansowe Anieli Tomaszewskiej. Należy dodać, że wychowywała aż szóstkę dzieci. Wtedy to domostwo poza funkcją rezydencjalną zaczęło pełnić również funkcję pensjonatu. Dzięki zaradności wdowy po wybitnym mieszkańcu Puszczykówka, dom stał się ważną instytucją w czasie Wielkiej Wojny. Aniela Tomaszewska zorganizowała letnisko dla wielkopolskich dzieci w swojej willi. W ten sposób mogły one odpocząć od codziennej rzeczywistości wojennej. Aniela Tomaszewska przeżyła dwudziestolecie miedzywojenne i II wojnę światową. Zmarła 23 kwietnia 1948 roku. Dzięki staraniom Stowarzyszenia Przyjaciół Puszczykowa w roku 2013 został nazwany imieniem Władysława Tomaszewskiego skwer przy ulicy Cyryla Ratajskiego. 

Kolejnym wybitnym obywatelem Puszczykowa leżącym na naszym cmentarzu jest Franciszek Heigelmann, który pracował w Szkole Podstawowej (wtedy jeszcze bez numeru) od roku 1945. Do szkoły położonej przy ulicy Wysokiej uczęszczała moją babcia oraz jej rodzeństwo. Franciszek Heigelmann był kierownikiem placówki przez przeszło dwadzieścia lat. Warto zacytować Kronikę Publicznej Szkoły Podstawowej w Puszczykowie, która charakteryzuje osobę dyrektora w następujący sposób: „Wybitny wychowawca, oddany bez reszty młodzieży i pracy pedagogicznej. Cieszył się dużym autorytetem i sympatią środowiska, uznaniem władz. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką Postępu Pedagogicznego. Zgon lubianego i cenionego człowieka pogrążył w żałobie nie tylko naszą szkołę, ale całe społeczeństwo Puszczykowa. Tłumny, uroczysty pogrzeb odbył się dnia 18 listopada 1969 roku o godzinie 15.00”. Miejmy nadzieję, że Franciszek Heigelmann zostanie upamiętniony - w najbliższej przyszłości - w odpowiedni sposób np. po przez nadanie jego patronatu rondu przy cmentarzu. 

Fot. M. Krzyżański

Na cmentarzu puszczykowskim spoczywa również Erazm Janaszek - powstaniec wielkopolski, oficer Wojska Polskiego, przedsiębiorca, działacz społeczny, założyciel i właściciel fabryki świec "ERFEJA" na poznańskim Dębcu. Po ojcu Zygmuncie odziedziczył sporo działek i budynków w Puszczykowie. W latach trzydziestych i czterdziestych prowadził popularny sklep przy na rogu ulic Poznańskiej i Podgórnej (dziś budynek zajmowany przez bank PKO BP), z którego korzystała społeczność całego Puszczykowa w tym moja rodzina. Erazm Janaszek był również członkiem Zarządu Gminy Puszczykowo. Był jednym z inicjatorów budowy Szkoły Powszechnej w Puszczykowie, pod którą – wedle relacji rodziny – przekazał grunty. Działał również na rzecz budowy Sokolni. Zmarł 18 września 1956 roku. 

Fot. M. Krzyżański

Na cmentarzu w Puszczykowie pochowani są słynni ludzie, którzy zasłużyli się dla lokalnej społeczności, ale i tacy, którzy mieli wybitny wpływ na życie Wielkopolski i Polski. W przyszłości warto opracować przewodnik po cmentarzu, który opisze życiorysy poszczególnych osób i przypomni ludziom o ich czynach. Nie możemy zapomnieć o ludziach, którzy przed nami byli. Nie możemy również dopuścić do dalszego niszczenia cmentarza ewangelickiego, który powinien być oczyszczony z krzewów i śmieci. Nagrobki, które pozostały powinny być zabezpieczone. W przyszłości cmentarz ewangelicki może stać się parkiem pamięci sąsiedztwa Polaków i Niemców. Zachęcam wszystkich do zapalenia świeczki na grobach znanych ale i zapomnianych mieszkańców Puszczykowa.

*Maciej Krzyżański - puszczykowski historyk, autor pracy magisterskiej o historii naszego miasta, publikuje teksty historyczne i publicystyczne na łamach puszczykowskich gazet, we współpracy z punktem Eko-Info zorganizował serię spacerów, podczas których pokazywał najciekawsze budynki i miejsca w Puszczykowie.